Қазақстанда адам құқықтарының қорғалуы қаншалықты жоғары деңгейде? Заң мен әділет арасындағы айырмашылық бар ма? Қоғамдағы әділеттілікті орнату үшін әр адам неден бастауы керек? Осы және өзге де сұрақтарға Түркістан облыстық мәслихатының депутаты Нұрайым Шақимерген KYN.KZ тілшісіне  жауап береді.

 Қазақстанда адам құқықтарының қорғалуы қаншалықты жоғары деңгейде?

Құқық қорғау жағынан бізде ілгерілеу бар. Заңдарымызда адам құқықтары жақсы жазылған, көптеген халықаралық құжаттарға қосылдық, тіпті соңғы жылдары халықтың өз құқығын қорғауға деген талпынысы да байқалады. Бірақ шынайы өмірде қиындықтар да жоқ емес. Құқығы бұзылғанда қайда барып, қалай қорғанарын білмейтін адамдар көп. Мысалы, ауылдағы апаларымыз немесе жұмыстан қысқартылған қарапайым жұмысшы сотқа шағымдануға ұялады, заңгерге баруға қорқады немесе «бәрібір ештеңе өзгермейді» деп сенбейді. Мұны өзгерту үшін заң ғана емес, халықтың да сана-сезімін ояту керек деп ойлаймын. Құқықты білу — өзіңді қорғаудың алғашқы қадамы.

 Құқықтық көмекке мұқтаж адамдарға мемлекет тарапынан қандай қолдау бар?

Қазір мемлекет құқықтық көмекке зәру адамдарға тегін көмек береді. Әсіресе әлеуметтік әлсіз топтарға — жалғызбасты аналарға, мүмкіндігі шектеулі азаматтарға, көпбалалы отбасыларға, зейнеткерлерге заңгерлік кеңес те, соттағы қорғау да тегін ұсынылады. Бірақ бұл мүмкіндікті көп адам білмейді немесе «маған бермейтін шығар» деп күмәнданады. Мысалы, мен өзімнің қабылдауыма келген кейбір аналарға заңгерге жол көрсетсем, олар таң қалып: «Бұл тегін бе? Қалайша?» деп сұрайды. Демек, ақпараттандыруды күшейту керек. Бар нәрсені білмей, пайдаланбай отырғандар көп.

 Заң мен әділет арасындағы айырмашылық бар деп ойлайсыз ба?

Иә, бар деп ойлаймын. Заң — ол бәріне ортақ ереже. Ал әділет — адамның ішкі сезімі, ар-ұжданы. Кейде заң бойынша бәрі дұрыс жасалған сияқты, бірақ адамның көңілінде әділдік сезілмей қалады. Мысалы, жұмыстан қысқартылған кезде заң бойынша өтемақысы төленеді, құжаттар дұрыс рәсімделеді, бірақ ол адамның жаны жабырқаулы болады, «мұны басқаша шешуге болар еді» деп ойлайды. Сол сияқты, заңды қолданғанда тек бапқа емес, адамның жағдайына да қарап, әділ шешім қабылданса, ол заң да, әділет те орындалады деп ойлаймын.