Адвокат  Жандос Палманов соңғы кездері қазақстандықтар онлайн сауда кезінде жиі алданып, деректері тарап кеткен азаматтар зардап шегіп жатқанын айтады.  Заңгер адамдарды оңай олжаға қаламын деп, қылмыстық жауапқа тартылып кетпеуден абай болуға шақырды. Өйткені қазір алаяқтар өздерінің арам пиғылын жүзеге асыру үшін қарапайым жұртты түрлі тәсілмен арбайтынын KYN.KZ  тілшісіне баяндап берді.

• Соңғы жылдары қылмыстың қандай түрлері жиі тіркеліп отыр?
• Соңғы жылдары елімізде интернет-алаяқтық пен киберқылмыс жиі тіркелуде. Әсіресе, онлайн-сауда мен банк операциялары саласында азаматтардың жеке деректерін пайдаланып жасалатын алаяқтық әрекеттер көбейді. Сонымен қатар, тұрмыстық зорлық-зомбылық пен ұсақ ұрлық фактілері де өзекті болып отыр. Бұл – қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайы мен цифрлық кеңістіктің кеңеюіне байланысты туындап отырған құбылыс.
• Қылмыспен күресте адвокаттар мен құқық қорғау органдарының өзара әрекеттестігі қандай болуы керек?
• Адвокаттар мен құқық қорғау органдарының басты мақсаты – заңның үстемдігін қамтамасыз ету. Сондықтан олардың өзара әрекеттестігі сенім мен кәсібилікке негізделуі қажет. Тергеу кезінде адвокаттың құқықтары толық сақталып, екі тараптың да заң аясында әділ шешімге ұмтылуы аса маңызды. Мұндай ынтымақтастық азаматтардың құқықтарының қорғалуына және сот төрелігінің әділ жүзеге асуына ықпал етеді.
• Жастар арасында заң бұзушылықты азайту үшін қандай шаралар қажет деп есептейсіз?
• Бірінші кезекте – құқықтық және моральдық тәрбиені күшейту қажет. Мектеп пен жоғары оқу орындарында жастарға құқықтық мәдениетті түсіндіретін ашық сабақтар, кездесулер, пікірталастар ұйымдастырылуы тиіс. Сонымен қатар, жастардың бос уақытын тиімді өткізуге жағдай жасау, спорттық және шығармашылық жобаларға тарту — құқық бұзушылықтың алдын алудың ең тиімді жолы.
•  Соңғы жылдары заң бұзушылықтың қандай түрлері жиі кездесіп отыр?
• Қазіргі кезде жол қозғалысы ережелерін бұзу, интернет арқылы алаяқтық және тұрмыстық зорлық-зомбылық секілді құқық бұзушылықтар жиі кездеседі. Бұл көбіне азаматтардың заңды білмеуінен немесе немқұрайдылығынан туындайды. Сондықтан құқықтық сауаттылық деңгейін арттыру – уақыт талабы.
•  Әр адам өз қауіпсіздігін және құқықтарын қорғау үшін неге мән беру қажет?
• Әр азамат өз құқықтары мен міндеттерін нақты білуі керек. Қауіпсіздік тұрғысынан жеке деректерді қорғауға, беймәлім тұлғалармен қаржылық мәмілелер жасамауға және күмәнді интернет-сайттардан алшақ болуға ерекше мән беру қажет. Ең бастысы – заңға сену және оны өз мүддеңді қорғауда сауатты қолдану.
• Заң алдындағы жауапкершілікті арттыру үшін не істеу керек деп ойлайсыз?
• Заң алдындағы жауапкершілікті арттырудың ең тиімді жолы – құқықтық мәдениетті қалыптастыру. Бұл тек жазалау шараларымен емес, азаматтарға заңның мәнін түсіндіру, оның қоғам мен жеке тұлға өміріндегі рөлін көрсету арқылы жүзеге асады. Сондай-ақ, БАҚ пен әлеуметтік желілер арқылы құқықтық түсіндіру жұмыстарын жүйелі түрде жүргізу маңызды.
• Азаматтарымыздың құқықтық сауаттылығы қандай деңгейде деп бағалар едіңіз?
• Құқықтық сауаттылық деңгейі біртіндеп артып келеді. Дегенмен, ауылдық және қалалық жерлердің арасында айырмашылық әлі де бар. Халықтың барлық тобына қолжетімді тегін құқықтық кеңестер мен түсіндіру іс-шараларын көбейту қажет. Бұл – азаматтардың өз құқықтарын қорғауда белсенді болуына мүмкіндік береді.
•  «Ұлттық қауіпсіздік» ұғымын заң тұрғысынан қалай түсіндіресіз?
• Ұлттық қауіпсіздік – бұл мемлекеттің егемендігі мен аумақтық тұтастығын, конституциялық құрылысын, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған кешенді жүйе. Бүгінгі таңда бұл ұғым тек әскери немесе саяси салада ғана емес, ақпараттық және экономикалық қауіпсіздікпен де тығыз байланысты.
• Киберқылмыс пен интернет алаяқтығы бойынша қандай қиындықтар бар?
• Негізгі қиындық – қылмыскерлердің анонимдігі мен халықаралық деңгейде әрекет етуі. Көптеген істерде алаяқтар шетелдік платформаларды пайдаланады, бұл тергеу мен кінәліні анықтауды қиындатады. Сол себепті халықаралық ынтымақтастықты нығайтып, IT және құқық саласындағы мамандарды даярлауға ерекше көңіл бөлу қажет.